باغ شاهزاده ماهان
شازده ماهان باغی سرسبز و دل‌نواز در دل کویر و از جاهای دیدنی کرمان است و یکی از ۹ باغ ایرانی و مشهور جهان به شمار می‌رود که در سال ۱۳۹۰ به‌همراه باغ پاسارگاد شیراز به‌عنوان مادر باغ‌های ایرانی، باغ ارم شیراز، باغ چهل ستون اصفهان، باغ فین کاشان، باغ ماهان کرمان، باغ اکبریه بیرجند، باغ دولت آباد یزد، باغ پهلوان پور مهریز یزد و باغ عباس آباد بهشهر در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده است.
باغ شازده ماهان از جاذبه‌های استان کرمان در دل کویر است و در نزدیکی شهر و در دو کیلومتری شرق شهر ماهان از توابع کرمان قرار دارد. این باغ فرخ‌بخش در دامنه کوه‌های تیگران احداث شده است و با داشتن آب‌وهوای مطبوع و دلپذیر، مقصد بسیاری از گردشگران است.
این باغ تاریخی و سرسبز از دوره قاجار به یادگار باقی‌مانده و فرمان ساخت آن توسط محمدحسن خان، سردار ایروانی و حاکم وقت کرمان صادر شده و سپس در زمان حاکم بعدی، عبدالحمید میزرا ناصرالدوله، بین سال‌های ۱۲۹۸ – ۱۳۰۹ هجری قمری بناهایی به آن اضافه و تکمیل شده است.
شاهزاده ماهان کیست؟
این شاهزاده همان عبدالحمید میزرا ناصرالدوله فرمانفرمایان، نوه دختری ناصرالدین شاه و حاکم کرمان است که به تکمیل و ساخت‌وساز در این باغ اقدام کرد. داستان جالبی نیز در مورد ناصرالدوله و این باغ وجود دارد و گفته شده است که وقتی خبر مرگ وی به گوش بنّای باغ رسید، از فرط خوشحالی تغار گچی را که در دست داشت محکم به دیوار کوبید و کار را رها کرد. اگر در بازدیدتان به‌خوبی دقت کنید، متوجه می‌شوید برخی از بخش‌های آن فاقد تزیینات و ظریف‌‌کاری‌های است که نشان از نیمه‌کاره رها شدن ساخت آن‌ها است؛ مانند جای خالی کاشی‌ها که همچنان بر سر در ورودی خودنمایی می‌کند.
معماری و پلان باغ شازده ماهان
باغ شاهزاده ماهان از باغ‌های تمام عیار ایرانی و یکی از بهترین باغ‌های شیب‌دار یا باغ–تخت به شمار می‌رود. از ویژگی‌های این‌گونه باغ‌های مطبق، نمایش بی‌نظیر و تماشایی آب به‌صورت پلکانی و در سطح‌های افقی و عمودی است. وسعت این باغ مستطیل شکل حدود ۵/۵ هکتار است که دارای ۴۰۷ متر طول و ۱۲۲ متر عرض و شامل سردر ورودی، حمام، عمارت، شبکه آب‌رسانی و حوض است که در میان حصاری بلند از درختان محصور شده‌اند و همچون نگینی سرسبز در دل کویر می‌درخشد و چشم‌نوازی می‌کند.
زمانی که به این باغ برسید سردری زیبا و دو طبقه را خواهید دید که از میان آن فضای درونی و سرسبز باغ را می‌بینید. طبقه بالای این سردر اتاق‌هایی برای زندگی و پذیرایی وجود دارد. در راستای طولی باغ نیز ورودی‌های فرعی تعبیه شده است. بعد از عبور از این قسمت وارد فضای داخلی باغ می‌شوید.
۱۲ سطح پلکانی به‌همراه آبشارها، فواره‌ها و دو حوضچه پر آب که از دو سمت با درختان بلند قامت باغ احاطه شده‌اند در برابر دیدگانتان ظاهر می‌شوند. نهر آبی که در این مکان جریان دارد از بالای باغ وارد می‌شود. منبع این نهر، قنات تیگران است که از ارتفاعات جوپار سرچشمه می‌گیرد و بعد از آبیاری کرت‌ها و مسیرها به‌صورت آبشارهایی در سطح پلکانی و سطح شیب‌دار جاری می‌شود و تا بیرون باغ ادامه دارد و به‌سمت ماهان می‌رود.
در انتهای باغ و عمود بر محور اصلی، کوشک با بالاخانه جلوه‌گری می‌کند که با سردر ۲۳۵ متر فاصله دارد. این عمارت ۴۸۷ متر مربع مساحت دارد و مکانی برای پذیرایی و سکونت صاحب باغ بوده است. این بخش در حال حاضر توسط بخش خصوصی به رستوران تبدیل شده است. در پشت این ساختمان باغی کوچک با درختان میوه وجود دارد که در واقع، باغچه‌ای اختصاصی برای اهالی باغ بوده است. نهر باغ ابتدا از آبراهه‌هایی این قسمت عبور می‌کند و سپس وارد مجراهای اصلی می‌شود.
بناهای خدماتی باغ ماهان نیز مماس با دیوار اصلی باغ و خارج از آن قرار دارند. در شرق کوشک، حمام و در قسمت بالایی حمام نیز ساختمان مسکونی نگهبان یا زعیم‌باشی جای گرفته است. بخشی از این ساختمان روبه فضای پشت بالا خانه است و به‌علت داشتن عمق زیاد، این بنا نسبت به سایر اتاق‌های اطراف باغ بیشترین بیرون زدگی را از دیوار مجموعه دارد. درضلع مقابل نیز اتاق‌هایی دیده می‌شود که نیمه‌کاره رها شده‌اند.
در ساخت بناهای باغ شاهزاده ماهان از آجر به‌همراه اندود کاهگل استفاده شده است. در برخی قسمت‌ها مانند سردر ورودی کاشی‌های زیبا و چشم‌نوازی دیده می‌شود. دیوار باغ نیز با اندود گل پوشیده شده و در جاهایی که به بالاخانه و سردر می‌رسد با اندود گچی مزین شده است.
برای کف‌سازی باغ ماهان قلوه‌سنگ و ملات به کار رفته که در بخش‌های پیرامون عمارت و سردر با نقش‌های هندسی تزیین شده‌اند. در پله‌ها و حاشیه باغچه‌ها آجر و در درز میان کرت‌ها و پیاد‌ه‌روها سنگ کار شده است.
صفای جنت ماهان بهش کرمان است / ز یمن شاه ولی جایگاه عرفان است
ز یاس و نسترنش بوی عاشقی آید / که عاشقان ولیش ز باده مستان است
صبا وزد بگلستان ز سوی میخانه / که بوی عشق و صفا هدیه‌ای ز رحمان است
بهر طرف ز صفا باغ‌های پر میوه / بباغ شازده‌اش هر دلی به پیمان است
خوش است نور مه و اختران زیبایش / که نَرد عشق حبیبان ز مه نمایان است
سکُنج دیدنیش روح بخش و روح‌افزا / که آزمند شفا بی‌خبر ز درمان است
صبای بلبلو و روغنُو چو عرب آباد / بهر طرف ز شعف هدهد سلیمان است
نوای بلبل شیدا سحرگهان تا صبح /کنار جوی روان محفلی ز جانان است
چه خوش بفصل بهاران، هجوم مشتاقان / نوای نغمه شیوا بگل هزاران است
بر آستان ولی نغمه‌ها کند بلبل / که هر گلش ز ترنم همیشه خندان است
مزار شاه ولی غرق از گل و ریحان / رواق شاه ولی بهتر از گلستان است
بنای شاه ولی زنده می‌کند جانان / که خاطرات کهن یادی از کریمان است
برای صوفی و سالک چو مرکزی از عشق/ مکان شاه ولی جایگاه رندان است
ز دیدگاه ولی هر هنر شود احیا / ببارگاه ولی خوش اثر ز پاکان است
بحق ز قرب ولی وعده گاه معشوق است / ز وصل غنچه گل بلبلش غزل‌خوان است
مقام شاه ولی قبله گاه هر عاشق/ بپیش صوفی حق بهتر از صفاهان است
ز شور میکده‌اش مرشدان برقص آیند / بحق گدای خاک رهش شاه شاهان است
کجاست حافظ و گوید که رشک شیرازی / تو رشک خلد برینی عطای یزدان است
بنوش جام می یا علی بگو ناصر / که مست جام میش بنده‌اش سلیمان است
«دیوان ناصری»
